Ουρανοξύστες στην Ελλάδα: Αστικοί Γίγαντες ή Πύργοι της Βαβέλ;

Tο 2007, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, ο Ιωάννης Βικέλας, ο αρχιτέκτονας που στα 50 χρόνια της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας, μελέτησε και επέβλεψε περισσότερα από 800 έργα, (μεταξύ των οποίων και τα περισσότερα ψηλά κτίρια ή Πύργοι της Αθήνας) ανέφερε μεταξύ άλλων: “Εξαιτίας της χαμηλής δόμησης φθάσαμε στο οξύμωρο σχήμα από τη μία να θρηνούμε την έλλειψη του πράσινου στις πόλεις μας και από την άλλη να περιορίζουμε όσο μπορούμε τα ύψη των κτιρίων.Προτιμούμε τη μεγάλη κάλυψη ως και στο 70% αντί να θεσπίσουμε ως μέγιστη κάλυψη το 25%. Έτσι, τα σπίτια μας ασφυκτιούν από παντελή έλλειψη πρασίνου”.

Ο Ιωάννης Βικέλας διατύπωσε ανοικτά τη διαφωνία του για το χαμηλό ύψος δόμησης των αθηναϊκών κτιρίων, στοιχείο που επιβάλλει την οριζόντια επέκταση της πόλης με φυσικό επακόλουθο την απουσία ανοιχτών ελεύθερων χώρων και χώρων πρασίνου. Οι «νομιμοποιημένες» από τα βιώματά απόψεις του πάνω στο θέμα αποκτούν μεγάλη βαρύτητα καθώς ο Πύργος των Αθηνών, το πρώτο κτήριο αυτής της κατηγορίας οικοδομημάτων (ουρανοξύστες συνήθως χαρακτηρίζονται τα κτίρια με ύψος πάνω από 100 μέτρα) και έργο του ιδίου, δέχτηκε δριμεία έως και απορριπτική κριτική.

Με τον νόμο 395/1968 απελευθερώθηκε το ύψος της οικοδομής και έτσι στην περιοχή των Αμπελοκήπων, κατασκευάστηκε και το υψηλότερο κτίριο στην Ελλάδα, ο Πύργος των Αθηνών, με ύψος 103 μέτρα και 24 ορόφους. Το οριστικό τέλος στην όποια εξέλιξη των ουρανοξυστών στην Αθήνα σημειώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1980, με την αναστολή της ελεύθερης δόμησης την οποία επέφερε ο ΓΟΚ του 1985 και η οποία μεταξύ άλλων όριζε ως μέγιστο ύψος σε όλη τη χώρα τα 32 μέτρα (Άρθρο 9, Παράγραφος 7, Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός 1577/85). Ο περιορισμός αυτός, όσον αφορά το μέγιστο ύψος των κτιρίων, αποτελεί απόρροια, μεταξύ άλλων, της έλλειψης οποιουδήποτε χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού για την ελεύθερη δόμηση και τις περιοχές υποδοχής της. Έκτοτε, η απουσία υψηλών κτιρίων επέφερε αφενός μία πρόδηλη εικόνα υστέρησης συγκριτικά με τις λοιπές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και στέρησε αφετέρου από τη χώρα ένα καίριο πεδίο δυναμισμού στον χώρο της αρχιτεκτονικής.

Αναφορικά με την πρώτη παρατήρηση μπορούμε να διακρίνουμε ότι, σε όλα τα μήκη και πλάτη της, η Ευρώπη υιοθετεί πρακτικές κατασκευής υψηλών κτιρίων, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μεγαλουπόλεων που πέραν των συμβατικών κτιρίων, περιλαμβάνουν και οικοδομήματα -σημεία αναφοράς ή αλλιώς τοπόσημα. Οι πύργοι αυτοί, εκτός από τη διακοπή της αρχιτεκτονικής μονοτονίας, αποτελούν πολύτιμα στοιχεία προσανατολισμού και αισθητικής αναβάθμισης μεγάλης κλίμακας, τουλάχιστον στη πλειοψηφία τους, και εφόσον πρόκειται για άρτιες κατασκευές που δεν στερούνται έμπνευσης. Αξιοσημείωτοι ουρανοξύστες στην ευρωπαϊκή ήπειρο είναι οι κάτωθι: Millenium Tower και Vienna Twin Tower στη Βιέννη (Αυστρία), Tour EDF στο Παρίσι (Γαλλία), Deutsche Post Tower στη Βόννη (Γερμανία), 8 Canada Square στο Λονδίνο (Ηνωμένο Βασίλειο), Torre Agbar στη Βαρκελώνη (Ισπανία), Montevideo Tower στο Ρότερνταμ (Ολλανδία) και HSB Turning Torso Tower στο Μάλμε (Σουηδία). Σχετικά με τη δεύτερη παρατήρηση, ήτοι τους περιορισμούς στον τομέα της αρχιτεκτονικής, αναφορά χρήζει το έργο των Zaha Hadid και Frank Gehri οι οποίοι υπερκέρασαν τα όρια του γεωμετρικού προσδιορισμού της αρχιτεκτονικής και εισήγαγαν την κίνηση, τη ρέουσα επιφάνεια και την απροσδιοριστία. Τα ανωτέρω στοιχεία, στα οποία βασίστηκε η νέα γενιά των ουρανοξυστών, συνδυάζουν άριστα το δυναμισμό με τη καλαισθησία των εν λόγω κατασκευών.

Αντιθέτως, οι «πολέμιοι» των ουρανοξυστών παραθέτουν κυρίως δύο επιχειρήματα: το πρώτο, αναφέρεται στη σεισμικότητα της περιοχής, που σύμφωνα με την άποψη που εκφέρουν, απαγορεύει κατασκευές αυτού του μεγέθους (επιχείρημα που αυταπόδεικτα καταρρίπτεται καθώς ουρανοξύστες έχουν κατασκευαστεί σε περιοχές με πολύ μεγαλύτερη σεισμική δραστηριότητα από αυτή της χώρας μας, όπως ο Tokyo Mode Gakuen Cocoon Tower στο Τόκυο, ο Transamerica Pyramid στο Λος Άντζελες κ.α.) και το δεύτερο, αναφέρεται στην πιθανολογούμενη διαταραχή που θα προκαλέσουν οι κατασκευές αυτές στη πολεοδομική οργάνωση των πόλεων (πρόβλημα που μπορεί να αντιμετωπιστεί με τις προσεκτικές πολεοδομικές παρεμβάσεις). Ειδικότερα, όσον αφορά την περιοχή του λεκανοπεδίου προστίθεται το επιχείρημα του περιορισμού οπτικών φυγών προς τον βράχο της Ακρόπολης που έχει ύψος 150 μέτρα.

Γενικότερα, οι «υπέρμαχοι» των ουρανοξυστών υποστηρίζουν ότι έτσι εξασφαλίζονται περισσότεροι ελεύθεροι χώροι ανάμεσα στα κτίρια, ενώ οι «πολέμιοι» θεωρούν ότι διαταράσσουν τη δομή και την πολεοδομική οργάνωση των πόλεων. Η πεποίθηση αυτή ενισχύεται και από το γεγονός πως το Συμβούλιο της Επικρατείας δύσκολα θα προβεί σε έγκριση της αλλαγής των Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων.

Στα πλαίσια προσωπικών πεποιθήσεων, πιθανόν να ήταν ορθό να επιτραπεί ένα απολύτως ελεγχόμενο σχέδιο ανέγερσης ουρανοξυστών μεσαίου μεγέθους, περιφερειακά του κέντρου, με αντίστοιχες προβλέψεις για χώρους πρασίνου που θα είναι ενεργειακά αυτόνομοι και θα εξασφαλίζουν παράλληλα πολύ καλές συνθήκες διαβίωσης χωρίς να επιβαρύνουν συνιστώσες όπως η αισθητική και το περιβάλλον. Επιπροσθέτως, επειδή στα υψηλά κτίρια πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στον τομέα της αισθητικής, μία ενδεικτική λύση θα ήταν ο πανελλήνιος αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, ο οποίος θα πρέπει να προηγείται της κατασκευής τέτοιων κτιρίων. Δια αυτής της μεθόδου, πιθανόν να μπορούμε να αναπτύξουμε μία εύλογη επιχειρηματολογία για τη δημιουργία σύγχρονων αστικών γιγάντων, που θα συνδράμουν με τον δυναμισμό και το σχεδιασμό τους στη βιώσιμη αλλά και οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας. Πρακτικά, εάν αποστασιοποιηθούμε από αμφιλεγόμενες λογικές, η αύξηση του ύψους μέχρι 70 μέτρα (που επιτρέπει τη διατήρηση της ανθρώπινης κλίμακας) σε επιλεγμένες περιοχές, εκτός ιστορικού κέντρου παρουσιάζεται ως μία πολύ καλή διέξοδος για ένα σύγχρονο, αναβαθμισμένο περιβάλλον.

“Τρία είναι τα κύρια στοιχεία της πολεοδομίας: Φως, πράσινο, ήλιος.”
Le Corbusier, 1887-1965, Γαλλοελβετός αρχιτέκτονας

ΤΑ 5 ΥΨΗΛΌΤΕΡΑ ΚΤΊΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ

1. ΠΎΡΓΟΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΏΝ (103 ΜΈΤΡΑ, 28 ΌΡΟΦΟΙ): Ολοκληρώθηκε το 1971 και ήταν το δεύτερο υψηλότερο κτίριο των Βαλκανίων μέχρι την μαζική κατασκευή ουρανοξυστών στην Κωνσταντινούπολη. Το κτίριο-δημιούργημα του Ιωάννη Βικέλα ύψους 28 ορόφων στην συμβολή Βασ. Σοφίας και Μεσογείων υπήρξε η έδρα αρκετών πολυεθνικών ενώ σήμερα ένα μεγάλο μέρος των χώρων του παραμένει ανεκμετάλλευτο.
2. ΠΎΡΓΟΣ ΠΕΙΡΑΙΆ (84 ΜΈΤΡΑ, 22 ΌΡΟΦΟΙ): Στον χώρο που βρισκόταν το «ρολόι» στο λιμάνι του Πειραιά, έγινε προσπάθεια να δημιουργηθεί το αντίπαλο δέος του Πύργου Αθηνών. Το 25 ορόφων κτίριο παραμένει μία ανοιχτή πληγή στον Πειραιά καθώς το μεγαλύτερο μέρος του δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
3. ΠΎΡΓΟΣ ATRINA (80 ΜΈΤΡΑ, 25 ΌΡΟΦΟΙ): Ξεκίνησε να χτίζεται το 1978 και ολοκληρώθηκε το 1981. Οραματιστής του ο πολιτικός μηχανικός Μπάμπης Βωβός και αρχιτέκτονας ο Ιωάννης Βικέλας (σ.σ. που ήταν και ο αρχιτέκτονας των πύργων Αθηνών και Πειραιά). Χαρακτηριστικό γνώρισμα του συγκεκριμένου πύργου είναι η γυάλινή του επιφάνεια η οποία στην ουσία είναι ένα γυάλινο κέλυφος. Ο πύργος Atrina υπήρξε το έναυσμα για να γίνει το Μαρούσι ένας βασικός επιχειρηματικός θύλακας της πρωτεύουσας.
4. ΠΎΡΓΟΣ ΑΠΌΛΛΩΝ (80 ΜΈΤΡΑ, 25 ΌΡΟΦΟΙ): Πρόκειται για κτίριο, ιδίου ύψους με το Atrina, το οποίο και ολοκληρώθηκε το 1973, αποτελώντας το ψηλότερο κτίριο κατοικιών στη χώρα. Το εν λόγω κυβιστικό οικοδόμημα διαθέτει 25 ορόφους και μία ιδιομορφία: Στο ασανσέρ του ουρανοξύστη, της οδού Λουίζης Ριανκούρ, μετά το κουμπί του 12ου ορόφου, ακολουθεί αυτό του 14ου. Αυτό συνέβη διότι οι ιδιώτες που έσπευσαν να αποκτήσουν ένα διαμέρισμα στο 80μετρο κτίριο, δεν ήθελαν σε καμία περίπτωση να μείνουν στον «γρουσούζικο> όροφο με τον αριθμό 13. Γι’ αυτό, ακόμα και σήμερα, ο ανελκυστήρας δεν σταματά στο συγκεκριμένο πάτωμα.
5. ΠΎΡΓΟΣ ΟΤΕ (76 ΜΈΤΡΑ): Την πεντάδα ολοκληρώνει ένα από τα σύμβολα της Θεσσαλονίκης, ο Πύργος του ΟΤΕ, που ολοκληρώθηκε το 1965. Από εκεί έγινε η πρώτη τηλεοπτική μετάδοση το 1966 στα πλαίσια της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης. Κατασκευάστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αλ. Αναστασιάδη και χρησιμοποιήθηκε για αρκετά χρόνια ως περίπτερο του ΟΤΕ στη Διεθνή Έκθεση. Το 2005, ανακαινίστηκε εσωτερικά και σήμερα χρησιμοποιείται από εταιρεία κινητής τηλεφωνίας. Στο ανώτερο επίπεδο του πύργου λειτουργεί περιστρεφόμενο εστιατόριο, με πανοραμική θέα σε όλη την πόλη και το Θερμαϊκό κόλπο.